برتری انسان بر موجوداتاز مجموع آیات و روایات درباره خلقت انسان، برتری انسان بر موجودات این نشئه از هستی استفاده می‌شود، و این به جهت ویژگی‌های است که انسان از آنها برخوردار است. اما خلق موجودی اشرف از انسان، هر چند از نظر فلسفی امتناع ذاتی ندارد. لکن بعید به نظر می‌رسد. ۱ - علم از طریق وحیهرچند بشر از طریق علوم ظاهری احاطه به تمام انواع موجودات ندارد، ولی از طریق وحی و اخبار غیبی اولیای الاهی، می‌تواند اطلاعاتی از انواع موجودات و موقعیت و درجه وجودی انسان، کسب کند. برای نمونه به این روایت توجه فرمایید: عبدالله بن سنان می‌گوید از امام صادق (علیه‌السّلام) پرسیدم ملائکه بالاترند یا فرزندان آدم؟ آن حضرت در جواب سخن امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (علیه‌السّلام) را نقل فرمود: "خداوند در فرشتگان عقل بدون شهوت قرار داد و در حیوان شهوت بدون عقل و در انسان عقل همراه با شهوت؛ پس اگر عقل انسان بر شهوتش پیروز گردد او از ملائکه برتر است و اگر شهوتش بر عقل او پیروز گردد او از حیوان فروتر و پست‌تر است". ۲ - علل شرافت انسانبه عقیده ما آنچه از مجموع آیات و روایات درباره خلقت انسان استفاده می‌شود برتری و شرافت انسان بر تمام موجودات زمینی و سماوی است. این به جهت ویژگی‌های است که انسان از آنها برخوردار است که در ذیل اشاره‌ای به آن خواهیم داشت: ۲.۱ - دارنده روح الهیاوّلین ویژگی و شاخصه انسان، برخورداری وی از روح الاهی است و این ویژگی مختص انسان است و بس: "چون آفرینشش را به پایان بردم و از روح خود در آن دمیدم... ". ۲.۲ - سجده ملائکه بر انسانبه سجده افتادن ملائکه در برابر انسان: "و... هنگامی را که به فرشتگان گفتیم: برای آدم سجده و خضوع کنید، همگی سجده می‌کردند، جز... ". ۲.۳ - جانشینی خداخلافت و جانشینی خدا در روی زمین از دیگر ویژگی‌هایی است که انسان را از سایر موجودات هستی اعم از ملائکه، جن و... ممتاز می‌کند: "بیاد آر آن گاه که پروردگارت به فرشتگان گفت: من در روی زمین جانشین قرار خواهم داد... ". ۲.۴ - هدف اصلی خلقتیکی دیگر از ویژگی‌های انسان این است که وی هدف اصلی خلقت است. در حقیقت خلقت موجودات دیگر برای انسان و به جهت استفاده و بهره وری انسان است: "و آنچه در زمین و آسمان‌ها است تمام را مسخر شما گردانید". "ای پسر آدم من موجودات را برای تو خلق کردم و تو را برای خودم". این شاید بدان جهت باشد که انسان آن توان را دارد که از پست‌ترین عالم یعنی عالم ناسوت و طبیعت سیر کند تا به بالاترین مرحله رشد که فنای فی الله است، برسد و این ویژگی فقط از آن انسان است. ۲.۵ - وجود پیامبر در میان انسانهاوجود خلاصه خلقت و عصاره هستی، حضرت محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در میان انسان‌های کنونی، بهترین دلیل بر شرافت و برتری انسان بر سایر موجودات اعم از فرشتگان، جن و... است. با توضیحاتی که بیان نمودیم، روشن شد که انسان در کل عالم هستی اشرف مخلوقات است. ۳ - خلق موجود اشرفاما امکان خلق موجودی شریف‌تر از انسان هرچند امتناع ذاتی ندارد، ولی بعید به نظر می‌رسد. توضیح این که خداوند در سوره بقره در خلال بیان علت و سیر خلقت آدم و محاوراتی که بین ملائکه رد و بدل شده می‌فرماید: «اذ قال ربک للملائکة انی جاعل فی الارض خلیفة؛ یاد آر آن گاه که پرودگار تو به فرشتگان فرمود: در زمین خلیفه‌ای (از بشر) خواهم گماشت». در زبان عرب کلمه خلیفه به معنای "الامام الذی لیس فوقه امام"؛ یعنی پیشوایی که بالاتر از او کسی نیست، [۸]
معلوف لویس، المنجد فی اللغة و الاعلام، ص۱۹۲، ماده خلف.
ترجمه شده است، لذا با عنایت به این معنا و علم به این که خداوند متعال کلمه‌ای که را بیهوده و بدون عنایت به معانی و مفاهیم آن مورد بهره برداری قرار نمی‌دهد، بنابر این، به این نتیجه می‌رسیم که خداوند متعال با اهدای این لقب به انسان، قابلیت‌های او را برتر از هر آنچه هست و خواهد بود، قرار داده است. در صورت تصمیم پرودگار بر خلقت شریف‌تر از آدمی، لازم است انسان از این مقام (خلیفة اللهی) عزل شود.علاوه، وجود حضرت محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، و معصومان - که بهانه خلقت و گل سر سبد موجودات هستی هستند و به بالاترین درجه کمال رسیده‌اند و قابلیت‌های انسانی در آنها به فعلیت رسیده است - در میان انسانها، خلق موجودی اشرف از انسان از ناحیه خداوند را بعید می‌نماید. ۴ - پانویس
۵ - منبعپایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «برتری انسان بر موجودات دیگر »، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۵/۶. رده‌های این صفحه : ابعاد وجودی انسان | اخلاق اسلامی | انسان شناسی | جایگاه انسان | خلیفه اللهی | کلام اسلامی
|